Orosius, V
Edition: Karl Zangemeister, 1882
Caput 5
1 Exclamare hoc loco dolor exigit. cur falso vobis, Romani, magna illa nomina iustitiae fidei fortitudinis et misericordiae vindicatis? a Numantinis haec verius discite.
2 fortitudine opus fuit ? pugnando vicerunt. fides exigebatur? credentes aliis secundum se, quos occidere potuerant, pacto foedere dimiserunt.
3 iustitia probanda erat? probavit eam vel tacitus senatus, cum idem Numantini per legatos suos aut inviolatam pacem solam aut omnes, quos pignore pacis accepto vivos dimiserant, reposcebant.
4 misericordia examinanda videbatur? satis documenti dederunt vel emittendo ad vitam inimicum exercitum vel ad poenam non recipiendo Mancinum.
5 Mancinusne rogo dedendus fuit, qui victi exercitus inpendentem trucidationem praetento umbone pacti foederis dispulit, qui periclitantes patriae vires in meliora tempora reservavit?
6 aut, si displicuit foedus quod pactum est, cur miles hoc pignore redemptus aut, cum reverteretur, receptus est aut, cum repeteretur, redditus non est? aut, si placuit servati militis qualiscumque provisio, cur Mancinus, qui hoc pepigit, solus deditus fuit?
7 Nuper Varro, ut praepropera pugna iniretur, collegam Paulum obluctantem impulit, trepidantem praecipitavit exercitum, infelices copias apud infames illas Romanis cladibus Cannas non disposuit certamini sed opposuit morti; plus quam XL milia ibi militum Romanorum sola inpatientia sua, de qua sibi victoriam iam dudum Hannibal praesumebat, amisit.
8 collega etiam Paulo - quo tandem viro! - perdito, novissime in urbem paene solus impudentissime redire ausus est meruitque impudentiae suae praemium.
9 nam gratiae ei, quod de republica non desperasset, quam tamen ipse fecerat desperatam, publice in senatu actae sunt.
10 Porro autem Mancinus, qui sorte bellica circumventum exercitum ne perderet laboravit, ab eodem senatu deditione damnatus est.
11 scio, Romanis et illud in Varrone displicuit, sed tempori concessum est, et hoc in Mancino placuit, sed secundum tempus praesumptum est; atque ideo ab initio perfecistis, ut nec civis consulat convenienter ingratis nec hostis fideliter credat infidis.
12 Interea Brutus in ulteriore Hispania LX milia Gallaecorum, qui Lusitanis auxilio venerant, asperrimo bello et difficili quamvis incautos circumvenisset, oppressit: quorum in eo proelio L milia occisa, sex milia capta referuntur, pauci fuga evaserunt.
13 in citeriore Hispania Lepidus proconsule Vaccaeos, innoxiam gentem et supplicem, etiam senatu prohibente pertinaciter expugnare temptavit. sed mox accepta clade gravissima improbae pertinaciae poenas luit. sex milia quippe Romanorum in hoc iniusto bello iustissime caesa sunt, reliqui exuti castris, armis etiam perditis, evaserunt.
14 Nec minus turpis haec sub Lepido clades quam sub Mancino fuit. ita nunc sibi haec tempora loco felicitatis adscribant ut non dixerim Hispani tot pulsati fatigatique bellis, sed vel ipsi saltem Romani tam continuis subacti cladibus totiensque superati;
15 ut non exprobrem, quot praetores eorum, quot legati, quot consules, quot legiones quantique exercitus consumpti sint, illud solum revolvo, quanta fuerit timoris amentia miles Romanus hebetatus, ut iam ne ad experimentum quidem belli cohibere pedem atque offirmare animum posset, sed mox conspecto Hispano specialiter hoste diffugiens vinci se paene prius crederet quam videri.
16 quo argumento patet apud utrosque misera illa tempora iudicata, cum et Hispani etsi vincere poterant, inviti tamen desererent dulcia otia sua et bella externa tolerarent, et Romani quanto inpudentius alienae quieti sese ingererent, tanto turpius vincerentur.